İlk Türk Devletleri

İslamiyetten Önce İlk Türk Devletleri

İlk Türk Devletleri, İlk Türk Devletleri Hakkında Bilgi, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi

Türklerin ana yurdu Orta Asya'dır. Türkler, Orta Asya'dan iklim ve bitki örtüsündeki olumsuz değişiklikler, boylar arası savaşlar, askeri ve siyasi baskılar, salgın hastalıklar ve hızlı nüfus artışı gibi nedenlerden dolayı dünyanın değişik bölgelerine göç etmişlerdir. Doğuya gidenler; Amerika, Uzakdoğu ve Çin'e Güneye gidenler; Hindistan, Afganistan ve İran'a Batıya gidenler; Anadolu, Avrupa, Mezopotamya, Suriye ve Mısır'a göç etmişlerdir. Göçlerin sonuçlarında: Türk kültür ve medeniyeti göç edilen yerlere yayıldı. Türkler göç edilen yerlerde kendi adlarıyla anılan devletler kurdular. Türkler göç edilen yerlerde uygarlıkları etkilediler. Avrupa'ya göç eden Türkler yerleşik kültür İçinde kaybolup gitmişlerdir.

Not-1: M.Ö. 3000 yılına kadar Orta Asya'dan yapılan göçlerin hepsinin nedeni coğrafi faktörlerdir. Bu tarihten sonra yapılan göçler askeri ve siyasi baskılar yüzündendir.

Not-2: Göçler ve göçebe yaşam hayvancılığın gereği olarak ekonomik amaçlıdır.

Not-3: Göçler ve göçebe yaşam Türkleri her an savaşa hazır teşkilatçı disiplinli bir toplum yapmıştır.

Not-4: Türklerin tarih önceki dönemine ait en eski yerleşim merkezleri Abakan, Namazgah, Anav harabeleri, Altaylar ve Baykal gölü çevresidir.

ANAYURTTA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ

ASYA HUN DEVLETİ (M.Ö. 318 - M.S. 216)

Göçlerden sonra Orta Asya'da kurulan ilk Türk devletidir. Bilinen ilk hükümdarları Teoman'dır. (M.Ö.220-209) Bu dönemde Çin'e yapılan akınların sonunda ünlü Çin Şeddi yapılmıştır.

Ünlü hükümdarları Metehan'ın (Oğuz Kağan M.Ö. 209-174) getirdiği devlet hükümdar ailesinin ortak malıdır töresi ve askerlikteki onluk sistem daha sonraki Türk devletleri tarafından da benimsenmiştir.

Taht kavgaları ve Çin'in baskısıyla M.Ö. 54 yılında ülke doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Doğu Hunları Çin egemenliğine girerken, Batı Hunları Avrupa'ya doğru göç edip Kavimler Göçü'nü başlatmışlardır.

Not-1: Türklerle Çinlilerin yıllarca süren savaşlarının temel nedeni İpek Yolu'nun denetimini ele geçirmektir.

Not-2: Türkler Çini defalarca ele geçirmesine rağmen nüfuslarının az olması ve göçebe yaşamaları nedeniyle yerleşik Çin kültürü İçerisinde erime endişesinde oldukları için Çin'e yerleşmemişlerdir.

AVRUPA'YA GÖÇ EDEN TÜRK KAVİMLERİ

AVRUPA HUN DEVLETİ (375 - 469)

Bilinen ilk hükümdarı Balamir'dir.

En ünlü hükümdarlarıda Atilla'dır. Bizans'ı Marcos ve Antolyos barış antlaşmalarıyla vergiye bağladı. Batı Roma İle Katalan ovasında savaştıktan sonra Mavriakus Antlaşması'nı İmzaladı. 

Atilla'nın ölümünden sonra ülke parçalandı. Bir kısmı Romalıların bir kısmı da Macarların arasında kaybolup gittiler.

Not: Batı Hunlar liderleri Balamir önderliğinde, Hazar Denizi'nin kuzeyinden Avrupa'ya göç ederek, ilkel bir şekilde yaşayan Ostrogotlar, Vizigotlar ve Vandalları yenerek göç ettirdiler. Türklerin önünden kaçan barbar kavimler, Avrupa’nın yerli halkı Cermenleri de göç ettirdiler. Bu kavimler Roma'ya saldırdıkları İçin göçlerden en fazla Roma imparatorluğu etkilenmiştir. Bu göç dalgası yaklaşık 100 yıl sürdü, bu sırada kavimler birbiriyle kaynaşarak bugünkü Avrupa milletlerini oluşturdular.

İlk Türk Devletleri

İSKİTLER (SAKALAR)

Yunanlılar İskit, İranlılar Saka demişlerdir. Tuna nehrinden Karadeniz'in kuzeyindeki topraklara ka-dar egemen oldular. (M.Ö. 7.yy.)

İskitlerle İranlıların savaşları Alper Tunga Destanı ve İranlıların milli destanı, Şehname'ye konu oldu. Ünlü tarihçi Heredotun kitaplarında İskitler hakkında bolca bilgi vardır. M.Ö. II. yy. dan İtibaren tarih sahnesinden çekildiler.

İlk altı göçebe birlikleri kurdular. Avrupa'ya göç eden İlk Türk topluluğudur. Sonra yeniden Asya'ya dönmüşlerdir.

AVARLAR (CÜCENLER - JUAN JUANLAR) (568 - 805)

Göktürk Devleti’nin Orta Asya'da 552'de kurulmasıyla Asya'dan göç edip bugünkü Romanya'ya yerleştiler. (Hem Asya, Hem de Avrupa’da devlet kurdular.)

İstanbul'u ilk kez kuşatan Türk devletidir.

Bugünkü Balkan yarımadasındaki Slav ırkını Rusya'dan getirip Balkanlara yerleştirmişlerdir.

Bulgarlar zayıflatmış, Franklar yıkmıştır.

HAZARLAR (550 - 985)

Göktürklerle aynı soydandırlar, Hazar denizine isimlerini vermişlerdir.

Yahudiliği (Musevilik) benimseyen ilk Türk devletidir.

Hz. Osman döneminde Müslüman Arapları ilk kez yenilgiye uğratan ilk Türk devletidir, (ilk Türk -Müslüman Arap karşılaşması)

Yahudilikle beraber Hıristiyanlık ve İslamiyeti de benimsediler. Her dinin ayrı bir yargıcı vardır. (Laik toplum özelliği gösterir.)

Bizans'la ticaret yaptılar. Ordularında paralı asker kullandılar. Ruslara askerlikte örnek oldular. 

Peçenekler tarafından yıkıldılar.

BULGARLAR

Karadeniz'in kuzeyinde yaşarken Hazarların saldırısıyla parçalandılar. Bir kısmı Boris döneminde Hıristiyanlığı benimseyip bugünkü Bulgaristan’a yerleştiler. Kama Bulgarları da İslamiyeti benimseyip Kırım'a yerleştiler. Uzun yıllar Osmanlı egemenliğinde yaşadılar. II. Meşrutiyetin ilanından sonra bağımsız oldular. (1908)

KIPÇAKLAR (KUMANLAR)

Sarışın mavi gözlü Türk boyudur. Dede Korkut hikayelerinde Oğuzlarla yaptıkları savaşlar anlatılır. Bizans'ın etkisiyle zayıfladılar. Peçenekler tarafından yıkıldılar. (Rusların Karadeniz'e inmesini engellemişlerdir.)

PEÇENEKLER VE OĞUZLAR

Bu iki boy uzun yıllar Bizans ordusunda paralı askerlik yapmışlar, Malazgirt zaferi öncesinde Selçuklu tarafına geçerek savaşı onların kazanmasını sağlamışlardır. (Oğuzlar; Hun, Göktürk, Türgiş, Selçuklu, Osmanlı Devletlerinin kurulmasında önemli rol oynamışlardır.

Oğuzlar, en aktif ve en belirleyici Türk boyudur.

M ACARLAR (890 -1526)

Bugünkü Macaristan'a yerleştiler. Tarihte 2 önemli rolleri vardır. Birincisi Balkanların Cermenleşmesini önlemeleri, diğeri de Slavların arasına girerek onların birleşmesini engellemeleridir.

Tarihte ilk Türkoloji Enstitüsünü (1891) açan devlettir.

Uzun yıllar Osmanlı egemenliğinde yaşadılar. I. Dünya savaşından sonra bağımsız oldular.

YALNIZCA ASYA'DA VARLIĞINI SÜRDÜREN TÜRK KAVİMLERİ

GÖKTÜRK DEVLETİ (552 - 630)

Tarihimizde milli adımızla kurulan İlk Türk devletidir.

Kurucusu Bumin Kağan'dır.

Mogan Kağan, Avarları (Cücenler) yıktı. Mogan Kağan'ın ölümünden sonra ülke 581'de 2'ye ayrıldı, ikisi de Çin egemenliğine girdi.

II. GÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK) (681-745)

Çin egemenliğindeki Göktürklerin lideri İlteriş Kutluk Kağan tarafından Ötüken'de kuruldu.

En parlak dönemlerini Bilge Tekin, Kültekin ve Vezir Tonyukuk döneminde yaşamışlardır. Hunlar adına dikilen Orhun anıtları Türk tarihinin İlk yazılı belgeleridir.

Uygurların önderliğinde Karluk, Basmil Türkleri tarafından yıkılmışlardır.

GÖKTÜRKLERİN ÖNEMİ

Türk adıyla kurulan İlk Türk devletidir. Millet, devlet şuuru en üst düzeydedir.

Batı Türkistan'ı Türkleştirdiler.

Kendilerine ait alfabe ve takvimleri vardır.

Posta teşkilatını kurdular.

Sasanilere karşı ipek Yolunun denetimi için Bizans'la işbirliği yaptılar.

Kutluklar Orta Asya'nın Çinlileşmesini önlediler.

Ergenekon destanı Göktürklere aittir.

UYGURLAR (745 - 840)

Karluk, Yağma, Basmil, Çiğil Türklerini birleştiren Kül Bilgehan tarafından Ordubalıkta kurulmuştur.

Moyençu han döneminde yerleşik yaşama geçmişlerdir.

Böğü Kağan döneminde mani dinini benimseyerek savaşçı özelliklerini kaybetmişlerdir.

Kırgızların saldırısıyla parçalandılar daha sonra Moğol hakimiyetine girdiler. Moğolların Türkleşmesinde önemli rol oynadılar. Moğol, Çağatay, Özbek, Altınordu devletlerinde üst düzey yönetici ve komutan olarak görev almışlardır.

UYGURLARIN ÖNEMİ

Yerleşik yaşama geçen ve yabancı ulusların dinini kabul eden ilk Türk devletidir.

Ticarette, mimaride, güzel sanatlarda ileri gitmişlerdir.

Kendi adlarına takvim ve alfabeleri vardır.

Türklerde matbaayı kullanan ilk topluluktur.

Anadolu'da yaygın bir şekilde kullanılan gölge oyunu Uygurlardan kalma bir gelenektir.

Yaradılış ve Göç destanları vardır.

KIRGIZLAR (840 -1207)

Uygur devletlerini yıkarak Ötüken'de bir devlet kurdular.

Moğol hakimiyetine giren ilk Türk devletidir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bağımsız oldular. Manas destanları ve Yenisey yazıtları ünlüdür.

AKHUNLAR (EFTALİTLER)

Çin hakimiyetine girmeyen batı bunluların bir koludur.

Hazar denizinin güneyinde yaşarken İpek Yolu’nun denetimini ele geçirmek isteyen Göktürk ve Sasani devletlerinin işbirliği sonucunda yıkılmışlardır.

SİBİRLER (SABİRLER)

Sibirya'ya isimlerini verdiler.

TÜRGİŞLER

Emevilerle savaşarak İslamiyetin Orta Asya'da yayılmasını geciktirdiler. Adlarına para bastıran ilk Türk topluluğudur. Uygurlardan sonra yerleşik yaşama geçmişlerdir.

KARLUKLAR

İslamiyeti benimseyen ilk Türk boyudur. Karahanlıların kurulmasında önemli rol oynamışlardır. Moğol hakimiyetine giren ilk Türk boyudur.

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR-UYGARLIK

DEVLET YÖNETİMİ

Toplum; aile, oba, oymak, boy, budun gibi bölümlerden oluşur. Devlet yönetiminde kurultay ya da Toy denen meclis önemlidir. Hükümdara Hatun denilen eşi yardımcı olur. Devlet hükümdar ailesinin ortak malıdır. Metehan'ın getirmiş olduğu bu veraset sistemi eski Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur.

ORDU

Eli silah tutan herkes asker sayılırdı. Onluk sistemi Metehan getirmiştir. Ordu, atlı askerlerden oluşurdu. Bu nedenle çok uzak bölgelerde fetihler yapılması mümkün olabilmiştir.

DİN VE İNANIŞ

Ata ruhlarına İnanma, şamanizm, manihezm, totemizm, musevilik, hıristiyanlık, İslamiyet ve buda dinlerine inanmışlardır. Din adamlarına Şaman, Kam ya da Baksı denilirdi. Cenaze törenlerine Yuğ, mezarlarına Kurgan, mezar taşlarına Balbal denilirdi. Ölümden sonra yaşama inandıkları için ölüleri eşyalarıyla birlikte gömerlerdi.

HUKUK

Türklerde hukuğun kaynağı “töre" idi. Töreler, yazısız hukuk kurallarıdır. Kağan dahi töreye karşı gelemezdi. Kurultay töreyi korumakla görevliydi. Türk törelerini Moğollar, Cengiz Yasaları adıyla yazılı hale getirmiştir.

Not-1: Kurultay meclisinin varlığı ve işleyişi nedeniyle Türklerde mutlak monarşiden söz edilemezdi.

Not-2: Göktürkler 38 harfli, Uygurlarda 14-18 harfli alfabeyi kullanmışlardır.

Not-3: İskitlerin Alper Tunga ve Şu, Hunların Oğuz Kağan, Göktürklerin Ergenekon, Uygurların Yaradılış ve Göç, Kırgızların da Manas destanları vardır.

Not-4: Türkler göçebe yaşayıp hayvancılıkla uğraştıkları için Türklerde kölecilik yoktur. Ayrıca özel mülkiyet yoktur.